U Opštini Priboj, na jugozapadu Srbije, na zaravni iznad desne obale rijeke Lim nalazi se jedno od značajnijih banjskih termomineralnih liječilišta, po kom je i mjesto dobilo naziv Banja. Na nadmorskoj visini od 530 do 550 metara Banja je okružena planinama Starovlaške visije, što je čini i vazdušnim liječilištem.
Banja je naselje staro preko hiljadu godina, u kojem živi nešto preko 1,6 hiljada stanovnika, a ako je suditi prema arheološkim istraživanjima okoline (Jarmovca, Kratova, Rutoša, Radojine) kraj je bio naseljen još u doba neolita. Teritoriju oko Banje naseljavali su Iliri i Kelti, a sama Banja bila je naseljena Rimljanima i veoma popularna u vizantijsko doba. Rimljani su gradili vojne i civilne centre na mjestima bogatim toplom ljekovitom vodom gdje su pravili svoje čuvene “terme”, a o tome svjedoči jedan spomenik iz rimskog perioda, pronađen u Banji, ali i blizina rudnika na Jarmovcu iz kog su Rimljani vadili rudu.
Prema legendi, u Banji se izliječio kralj Uroš Nemanjić, koji je sa vojskom bio obolio od neke kožne bolesti. Nakon kupanja u termalnim vodama Banje, na daljem putu su se na koži vojnika pojavile kraste (u današnjem Kratovu) koje su zatim počele da se rutaju (u mjestu Rutoši) da bi na kraju potpuno nestale, što je obradovalo vojsku (u današnjem mjestu Radojina). U znak zahvalnosti, prema toj legedni, Uroš je naložio da se u Banji podigne manastir.
Banja je udaljena od starog dijela Priboja 6 km, a od novog dijela svega 3 km, a na relaciji Priboj-Banja-Priboj svakodnevno, na svakih pola sata, saobraća gradski i kombi-prevoz.
U Banji postoji više termalnih izvora temperature od 35,7 do 37,5 °C, od kojih dva najsnažnija pune četiri zatvorena bazena za korišćenje. Nad glavnim vrelom sagrađen je bazen “Stara banja”, a nad drugim tri bazena poznatija kao “Nova banja”. Pored ovih bazena postoji i veliki otvoreni bazen kao i bazen za djecu koji su u privatnom vlasništvu i koji koriste toplu vodu. Za sat u bazenima ljekovite vode plaćate od 250 (2,1 euro) do 450 dinara (3,8 eura), a ako želite sami da uživate u bazenu, to košta 1000 dinara (8,5 eura) dok je na otvorenom bazenu, gdje je voda znaćajno hladnija, cijena cjelodnevne ulaznice za bazen 200 dinara (1,7 eura).
Istraživanja su pokazala da je voda izuzetno djelotvorna u liječenju:
reumatoloških oboljenja, postraumatskih stanja, neuroloških oboljenja, poremećaja periferne cirkulacije, ginekoloških oboljenja, steriliteta, oboljenja gastrointestinalnog trakta, otežanog varenja, oboljenja dječijeg uzrasta i dermatoloških oboljenja, posebno dermatitisa i psorijaze.
Analizu ljekovite vode vršili su još 1878. godine ljekari austrijskog vojnog garnizona, koji je u to vrijeme bio lociran na Banji, u labarotorijama u Beču. Neke od poslednjih analiza vršili su stručnjaci Medicinskog fakulteta u Beogradu, a kasnije i na Rudarsko-geološkom fakultetu. Dobijeni rezultati bili su gotovo identični.
Oni koji dođu u Banju trebalo bi da posjete manastir sv. Nikole, jedan od najstarijih manastira u Raškoj oblasti. Manastir je sagrađen prije gotovo deset vjekova, a bio je i mauzolej znamenite vlastelinske porodice Vojinovića. U sklopu manastira, koji je nekoliko puta rušen i obnavljan, postojale su bolnica i škola. Manastirski kompleks čine tri crkve: sv. Nikole, Uspenja presvete Bogorodice, sv. Ilije, dva konaka i ostaci manastirskog bedema i kule.
Značajan broj mještana bavi se izdavanjem privatnog smještaja, a cijene prenoćišta kreću se od 450 do 700 dinara, što je oko 4 odnosno 6 eura, sa uračunatim turističkim i boravišnim taksama, dok se apartmani mogu naći i po cijeni od 22 eura za 24 sata. Jedan od takvih objekata koji gostima nudi povoljan smještaj je i Guest house Pribojska Banja, u kom se prenoćište naplaćuje 6 eura, koji se nalazi na 2,3 km od termalne banje. Gostima su na raspolaganju vrt, sobe za nepušače, besplatan WiFi i zajednički salon, zajedničko kupatilo, a mogu da koriste zajedničku kuhinju i terasu. U objektu Guest house Pribojska Banja, koji goste dočekuje od 2015. godine, služi se kontinentalni doručak, a gosti mogu da igraju i stoni tenis. Parovi lokaciju ocjenjuju sa 8,4 kada je u pitanju boravak udvoje, a na glasu je i ljubaznost i usluga domaćice objekta, Ivanke Filipović. Okolina je pogodna za pešačenje, a nakon plivanja u nestvarno prijatnoj termalnoj vodi, pravi potez je šetnja do etno sela Gaj, nekoliko stotina metara udaljenog od objekta Guest house Pribojska Banja, gdje turisti uz ukuse tradicionalne kuhinje mogu da uživaju posmatrajući zaljubljeni par paunova, patke, guske, fazane, golubove, kokoške i pse koji slobodno šetaju između drvenih koliba, bungalova koji na vjeran način prikazuju duh sela. U Guest house smo upoznali lokalnog psa, mješanca Dženu, koja je ove godine donijela na svijet svoje prve štence. Džena dočekuje i ispraća goste, kao dobar domaćin.
Autentičan ambijent i nezagađena priroda u Banji, kao i blagodeti, u prvom redu termalnih izvora, ali i nezagađenih izvora vode za piće, zdrave hrane i domaćih rakija čine da boravak u Banji bude odmor za dušu i tijelo. Njive, livade, voćnjaci i šume koje ih uokviruju i oblače u čist vazduh, koji zna da bude prohladan u ranim jutarnjim i kasnim večernjim satima (pa savjetujemo da vam se u torbi nađe i neki topliji komad odjeće), predstavljaju odmor za oči šetača.
U Banji je svega nekoliko ugostiteljskih objekata, a najjeftinije “Zaječarsko” pivo od 0,5 litara, po cijeni od svega 100 dinara (85 centi) može se popiti u kafanici kod Ljutomira Pešića, koja radi samo do 16 časova. U Banji je samo jedna prodavnica, pa je savjet onima koji tokom boravka u Banji požele nešto da kuvaju, da namirnice kupuju u obližnjem Priboju. Izlet do Priboja po značajno jeftinije namirnice se svakako isplati, jer autobuska karta košta svega 40 dinara, odnosno oko 35 centi. Na pijaci u Priboju po povoljnim cijenama mogu se kupiti domaći proizvodi tog kraja, a posebne poslastice čekaju na one gurmane koji vole pečurke. Nerijetko mještani na lokalnu pijacu iznesu svježe ubrane pečurke, čija se cijena za domaćinskih pola kilograma kreće od svega 150 do 250 dinara, odnosno od 1,3 do 2,2 eura. Lisičarka, smrčak, livadski šampinjon, vrganj, samo su neke od vrsta koje se mogu naći kod mještana na pijaci. Zelena zeka, (Russula virescens) pripremljena po receptu mještana garantuje rapsodiju ukusa, svježe ubrana sa oboda okolnih šuma i livada. Može da se jede sirova, kao salata, a sigurno nećete pogriješiti ako krto, bijelo meso ove specifične pečurke, nenapadno slatkastog mirisa, ali i ukusa propržite na nekoliko sitno isjeckanih glavica crnog luka, posolite, dinstate dok zeke ne puste tečnost i pred kraj dodate nekoliko sitno sjeckanih čenova bijelog luka, onako kako nas je vrsni poznavalac gljiva, kod kojeg smo i kupili zelene zeke, savjetovao.
Oni koji dođu da odmore u Banji nekoliko dana ne treba da propuste petosatni izlet u specijalnom rezervatu prirode Uvac, koji se nalazi na teritorijama opština Nova Varoš i Sjenica i zauzima površinu od 7543 hektara. Najniža tačka rezervata je na 760, a najviša na 1322 metra nadmorske visine. Osim rijeke i njenih meandara rezervat obuhvata i tri vještačka akumulaciona jezera: Uvačko, Zlatarsko i Radoinjsko. Jezera su nastala kao posledica izgradnje brana neophodnih za funkcionisanje hidroelektrana Uvac i Kokin brod. Status „specijalnog prirodnog rezervata“ teritorija oko rijeke Uvac dobila je zahvaljujući jedinstvenim biljnim i životinjskim vrstama koje se mogu sresti na tom prostoru. Najznačajniji je Bjeloglavi sup, jedna od 140 vrsta ptica koje nastanjuju oblast rezervata i zaštitni znak uvačke doline.
Bjeloglavi sup je posebna vrsta orla lešinara koja je prije dvadesetak godina bila pred izumiranjem na teritoriji Srbije. Fond za zaštitu ptica „Beloglavi sup“ omogućio je stvaranje hranilišta na koja se iznosi uginula stoka i time omogućava opstanak i povećanje broja jedinki te jedinstvene ptice. U klisuri rijeke Uvac može se sresti i suri orao, rijetka i ugrožena grabljivica, kao i planinski puzgavac, buljina i vodomar.
Oni koji posjete Banju zapamtiće je i po dobrodušnim i srdačnim ljudima, koji nađu vremena da vas upute na neku prećicu, neki puteljak, odmorište, klupu, izvor…I niko ne žuri nigdje, kao da vrijeme staje u momentu kad se tijelo potopi u čudesni izvor ljekovite tople vode. Kroz mirise čajeva i opojni šumski vazduh provijavaju legende o Banji, čuda isceljenja, svojstva vode koja se mjere sa natprirodnim, a oni koji jednom dođu, uvijek se vrate da se još jednom poklone pred čudom života, pred čudom prirode.
Foto: M. Manerik