Nosilje za proizvodnju jaja drže se u podnom i kaveznom sistemu držanja, mada se postepeno prelazi na prirodniji način držanja nosilja (ispust, sjedala, prostor za kupanje nosilja u pijesku i tako dalje). Najvažniji faktor za uspješan uzgoj jeste nabavka kokošaka od provjerenog odgajivača i da su vakcinisane i zdrave. Koke se mogu nabaviti kao jednodnevni pilići, koke od 18 nedelja starosti koje ubrzo počinju da nose i koke sa 13 mjeseci tj. takozvane iznošene kokoške koje se uzimaju za potrebe domaćinstva. U zavisnosti od uslova i načina uzgoja treba odabrati i rasu. Laki hibridi kao što je, na primjer leghorn, koka je velike nosivosti koja daje čak i do 300 bijelih jaja godišnje, ali zato ima malo mesa. Postoje, sa druge strane, kombinovane rase meso-jaja koje su solidne nosilje, a imaju i dovoljno mesa. Neki hibridi imaju osobinu da za ishranu koriste pašnjak, odnosno hranu iz prirode.
Prilikom nabavke jata važi pravilo “svi unutra, svi napolje” tj. kupiti odjednom čitavo jato istog uzrasta i na kraju eksploatacije cijelo zamijeniti novim. Transport koka vrši se rano ujutru ili u večernjim satima zbog vrućine, a prva tehnološka mjera je dati im vodu nakon useljavanja. Kokama nosiljama opada mogućnost nošenja jaja nakon godinu i tada se obično vrši zamjena, novim, mladim kokama. Za koke nosilje kojima je počela da opada nosivost kaže se da su iznošene i uglavnom se prodaju. Međutim može se pokušati sa prinudnim mitarenjem (zamjenom perja) nakon čega dolazi do porasta broja jaja koje koka nosi. Taj proces se obavlja tako što se ograniči pristup vodi i hrani na par dana. Nosivost koka iz slobodnog uzgoja je duža i traje oko dvije godine. Kokoške punu nosivost dostižu tek negdje oko 22-23 nedelje zivota a proizvodnja jaja počinje sa 19-20 nedelja starosti kada dostiže 5%, da bi u 24-25 nedelji iznosila 75%. Od 25 nedelje proizvodnja jaja naglo raste i u 28 nedelji je 90%.
PRIPREMA OBJEKTA
Prije useljavanja treba pripremiti objekat izgrađen od izolovanog i nepropusnog materijala radi boljeg kontrolisanja mikro klime. U njega se stavlja 7-8 koka po kvadratnom metru. Objekat treba da ima prostirku, gnijezda i prostor sa letvama gdje kokoške provode veći dio dana i uveče spavaju. Za prostirku se koristi strugotina od drveta, a može da se miješa i sa slamom. Kod prostirke je važno da ostaje što duže rastresita i suva, odnosno da se sa povećanjem vlažnosti što sporije i teže sabija i lijepi. Debljina joj je oko 10 cm. Uloga prostirke je da upija vlagu iz izmeta i stvara toplotnu izolaciju od hladnog poda. Ona služi i kao dobar regulator vlažnosti vazduha u objektu upijajući suvišnu vlagu ili ispuštajući je, ukoliko je vazduh u objektu suviše suv. Problemi sa prostirkom nastaju u objektima koji se ne zagrijavaju zimi. Zbog niskih spoljnih temperatura povećava se procenat vlage u vazduhu i prostirka se sporije suši, a u njoj ima bakterija i gljivica koje napadaju nosilje, što se negativno odražava na njihovu produktivnost, odnosno nošenje jaja. Gnijezda se postavljaju u najudaljenije i najmirnije krajeve objekta i treba da omoguće da kokoške bez uznemiravanja nose jaja. Prave se od daske sa površinom ulaza oko 30 sa 30 cm i na sedam kokošaka ide jedno gnijezdo.
Optimalna temperatura u objektu za nosilje je od 10°C do 20°C, a smatra se da je najidealnija između 13°C i 16°C. Koke lakše podnose zimu nego visoke temperature, a na našem podneblju, posebno u centralnom i južnom dijelu Crne Gore, problemi nastaju tokom ljetnjih mjeseci kada su spoljne temperature visoke. Posljedice visokih temperatura preko 33 stepena su smanjena konzumacija hrane i slabija proizvodnja jaja. Neophodno je i da vlažnost vazduha bude visoka od 65-75%. Optimalna vlažnost vazduha u objektu postiže se pravilnom ventilacijom, a od velike važnosti je i održavanje higijene, ventilacija i izmjena vazduha, ali bez promaje.
OSVJETLJENJE
Pored prirodnog svijetla programom vještačkog osvjetljavanja stimuliše se nosivost, zato je potrebno da se u pripremnom periodu za nošenje (od 17. nedelje) postepeno povećava dužina osvjetljavanja dok se ne dostigne dužina svjetlosnog dana od 14 časova, koja se održava do kraja eksploatacije. Tako se otpočinje sa svjetlosnom stimulacijom kako bi svjetlost posredstvom očnog nerva, hipofize i polnih žlijezda ubrzala polno sazrijevanje, ovulaciju i pronošenje. Kada se jednom otpočne sa svjetlosnom stimulacijom više nikada se ne skraćuje svetlosni dan nosilja. Sa svjetlosnom stimulacijom otpočinje se obično sa 12 časovnim osvetljavanjem, a zatim se svake nedelje povećava za 1/2 sata. Intenzitet svijetla treba da bude tri vata po kvadratnom metru živinarnika. Najbolje je da se svjetlost reguliše prema prirodnom osvjetljenju, odnosno da se sukcesivno produžava u popodnevnim i večernjim satima. Kokoške reaguju na obdanicu, pa ukoliko se kombinuju prirodno i vještačko svijetlo već od kraja jula treba da im se produžava dužina dana primjenom vještačkog osvetljenja.
ISPUST – SLOBODAN UZGOJ
Osnovna karakteristika ekološke proizvodnje je postojanje ispusta. Ptice mogu slobodno da se kreću da kopaju, čeprkaju, da se kupaju u prašini, kljucaju i da se dodatno hrane, ali samo 5-10 % od ukupne ishrane. Nedostatak je u tome što živina oštećuje i uništava vegetaciju na ispustu pa se on vrlo brzo uništava, ukoliko se ne obezbijedi rotacija, odnosno premještanje živine sa jednog dijela pašnjaka na drugi. U suprotnom se podloga vrlo brzo pretvara u blato, posebno na mjestu neposredno oko objekta, pa se povećava pojava prljavih jaja i rizik od bolesti. Ispust u značajnoj mjeri doprinosi poboljšanju života živine, ali samo pod uslovom da je prekriven vegetacijom, a teren treba da je ravan i bez udubljenja u kojima se poslije kiše sakuplja voda i stvara blato. Živini se na ispustu moraju obezbijediti hrana i voda, kako ne bi morale stalno da ulaze u objekte. Nadstrešnice se moraju obezbijediti na ispustu, jer pticama pružaju zaštitu od predatora i vremenskih uslova, prije svega sunca i kiše. Nadstrešnice mogu da budu napravljene, ili kao zaklon može poslužiti drveće ili žbunje koje se nalazi na ispustu, u čijim granama ptice mogu da pronađu zaštitu i hladovinu. Ukoliko su ispusti bez rastinja, na njima se živina nelagodno osjeća, jer ne voli da bude izložena predatorima. Takođe ptice ne vole jako sunce i vjetar, pa im je neka zaštita neophodna. Da bi se ptice motivisale da se udalje od objekata i koriste cio ispust potrebno je da se hranilice i nadstrešnice postave malo dalje od objekta.
ISHRANA
Za ishranu kokošaka služe korita ili okrugle hranilice. U oba slučaja hrana se po pravilu donosi mehanički. Kod određivanja prostora za ishranu treba računati da svaka kokoš ima oko 12 cm prostora na koritu, a oko 8 cm na okrugloj hranilici i 2,5 cm na pojilici. Posebno je važno da smješe sadrže preporučenu količinu proteina (oko 18 %), da su propisne kalorične vrijednosti i da imaju dovoljno kalcijuma za stvaranje ljuske jaja. Za normalno odvijanje procesa proizvodnje važna je i voda. U slučaju nestanka vode vrlo brzo prestaje nošenje. Generalno je pravilo da kokice konzumiraju 2 puta više vode u odnosu na hranu. Kokama nosiljama je u fazi pronošenja i hladnijim danima potrebno 130 grama hrane dnevno, a kada je stanje redovno daje se 120 grama i to se podijeli na dva obroka koji se daju ujutru i uveče. Obroke za nosilje treba sastavljati od različitih hraniva biljnog i životinjskog porijekla. Pored osnovnih hraniva u obroke se dodaju i mineralno-vitaminski dodaci (premiksi) i razni aditivi. Uobičajena podjela hraniva je na: energetska, proteinska i mineralna. U energetska hraniva spadaju žitarice koje u sastavu smješa čine do 70%. Najčešće treba koristiti kukuruz. Najbogatiji izvor energije u hrani predstavljaju masti i ulja. Količina ulja u smješi ne bi trebala da prelazi 3-4%(sojino i suncokretovo ulje).
Proteinska hraniva mogu biti biljnog i animalnog porijekla. Od biljnih u ishrani živine najviše se koriste sojina sačma i suncokretova sačma. U proteinska hraniva animalnog porijekla spada koštano brašno i riblje brašno. Od mineralnih hraniva u smješe se najčešće dodaju kalcijum i fosfor. Kalcijum se dobija preko kalcijum karbonata (stočna kreda). Fosfor se obezbeđuje dodavanjem mono i dikalcijum fosfata. Kuhinjska so je takođe obavezan dodatak hrani. Pored navedenih makroelemenata, mikroelementi se uglavnom dodaju preko premiksa. Živinu možete hraniti gotovim fabričkim smješama (koncentrat) koje imaju sve potrebne sastojke u traženim količinama i najpovoljnijem odnosu, ili sami praviti i miješati hranu od pomenutih sastojaka uz dodatak oko 1% superkoncentrata.
Ovako izgleda primjer takve jedne smješe: kukuruz 58%, sojina sačma 13%, suncokretova sačma 13%, riblje ili mesno brašno 1%, stočni kvasac 3%, kreda stočna 8.5%, dikalcijum fosfat 1%, so 0.25%, premiks sa bojom 1.3%, mast ili ulje 1%. Hrana treba da bude i higijenski ispravna bez prisustva patogenih mikroorganizama, gljivica i plijesni, mora biti odgovarajuće strukture mirisa i ukusa. Kod živine određenu ulogu igra i navika, tako da se živina vremenom navikne na određeni ukus hrane i nerado prihvata promjene.